Page 130 - Mevlana'nın Eğitim Görüşleri

Allah her şeye belli bir özellik vermiştir ve bu değişmez. Zorunlucuların
(Cebiriler) bu görüşleri belli ölçüde doğrudur; Allah öyle huylar
yaratmıştır ki, değişmez. Bazılarında da değişme yeteneği vardır. Taştan
altın çıkmaz ama bakırdan çıkar; kum çamur olmaz ama toprak olur.
1
Đnsanlarda da sözle, göstermeyle değişecek huylar vardır .

Bazı huylar insan bedenine, annesinden emdiği sütle birlikte
2
yerleşir; bunun daha sonra insanlardan çıkarılması çok zordur . Mevlâna,
bu değişmeyen huyları "güzelin boynunda hurma lifinden örülmüş ip"e
3
benzetir; bu tür huylar insanların içinde bir âfet gibidir. Meselâ, çoğu
insanlar "maymun huylu"durlar, hep diğer insanları taklit eder, sonra da
sanır ki bunları kendi yapmaktadır. Oysa bir şeyin aslı ile taklit olarak
4
yapılması arasında dağlar kadar fark vardır .

Allah, insanlara hangi huyları verdi ise, varlıklar o olurlar, iki
şeyin aynı cinsten olması, içindeki huyun, gizli bakış-görüşün aynı
olmasındandır. Çünkü bedenleri şöyle veya böyle hareket ettirenler,
görüşler ve huylardır. Meselâ bir erkekte kadın veya kadında erkek huyu
oldu mu, bedensel özellikleri bir yana, onlar huylarının gereği "sapık"
davranışlar gösterirler. Her canlı sadece bedensel özellikleri bakımından
değil huy bakımından da kendi sıfatlarına sahip olmalıdır. Yoksa bütün
varlıklar topraktan geldiği halde, onları değişik şekil ve davranışlara
5
sürükleyen gönüller, canlar ve huylardır .

Đnsanda iyi huylar da vardır, kötü huylar da. Bir müslümanın ana
özelliklerinden biri sabır ve tahammüldür. Diğer insanları, huyu kötü,
6
tabiatı pis diye şikayet etmek, aslında kötü bir huydur .

"Ben, bu arayış dünyasında iyi huyludan daha iyi
bir ehliyet görmedim gitti.

Üstünlüğü, mahareti, hüneri bir yana bırak.. Bu
7
yolda hizmettir, iyi huydur işe yarayan."

Kötü huyların en kötüsü hasettir. Şeytan, insana hasedinden
şeytan olarak cezalandırıldı. Ebu'l-Hakem, Hz. Muhammed'e hasedinden
8
Ebu Cehil oldu. "Nice ehliyetli kişiler, haset yüzünden ehliyetsiz oldu."
Đnsanın yaratılışında apaçık var olan haset, insanı kötü zanlara,
vesveselere sürükler. Yusuf'un kardeşleri, onu haset yüzünden kuyuya
atmışlardı. Her insanın içindeki haset kurtları, dışarıdakilerden çok çok
9
tehlikelidir .

1
Mesnevi. 3/2901-2917
2
Mesnevi. 2/2632
3
Kur'ân-ı Kerim. 111/5
4
Mesnevi. 1/280-285
5
Mesnevi. 6/3000-3020
6
Mesnevi. 4/771-774
7
Mesnevi, 2/811-812
8
Mesnevi, 2/810
9
Mesnevi, 2/231-233, 1408-1415