Page 129 - Mevlana'nın Eğitim Görüşleri

"O'nun ihtiyarı, bizim ihtiyarımızı meydana getirmiştir. Onun bize
1
emir vermesi, ihtiyarımıza dayanır. Đhtiyarımızın olduğuna delildir."
Yaratılan her şeyin içinde, onun hareketlerine hükmeden büyük bir güç
vardır. Allah'ın san'at ve kudreti, hiç bir âlet kullanmadan, o varlığın
içindeki özgür seçim ve davranma gücünü ona kement yapar. Her varlık,
kendi özgür davranışlarıyla kendi kendini bağlar. Marangozun tahtaya,
demircinin demire hükmetmesi, canlı şeylerin cansız varlıkların özgür
davranışlarına uyduğunu gösteriyor. Ama gene de cansız maddelerin
canlılarca değiştirilemeyen bir özgür yapıları vardır. Đnsanlarda da böyle
bir özgür davranış vardır. Đnsan tamamen Allah katına yükselir, onun
denizine katılırsa özgür davranış sorumluluğundan o zaman kurtulur. O
denize karışmadığı sürece, her insan bu dünyada yaptıklarından
sorumludur. "Kötülüğü yaptığın işten bil, bahttan bilme". Aynı şekilde,
bu dünyada yapılan her zerre hayır da Allah katında değerlendirilir;
2
"Allah güneşi, bir zerreyi bile örtüp yitirmez."

Đnsan varlığı bir ormandır; onun içinde binlerce kurt, binlerce
domuz; temiz, pis, güzel, çirkin binlerce huy vardır. Her çağda insan
gönlünden bir özellik baş-gösterir; bazen iyi, bazen kötü, bazen kötü,
bazen şeytan, bazen melek kesilir. Đnsan varlığında gizli olarak var olan
özelliklerden hangisi üstün ise, insan o huy ile şekillenir. Huylar, en
keskin şekilleriyle çeşitli hayvanlarda görülür; insanda da hangi huy
güçlü hale geldiyse, o hayvan şeklinde davranır. Huylar, insanlar
arasında gizli yollardan gönülden gönüle tesir eder. "Hattâ anlayış, bilgi,
3
hüner; insandan öküze, eşeğe tesir eder." Đnsanlar çeşitli hayvanları
evcilleştirirler, terbiye ederler. At, eşek, öküz birçok işlerimizi bizimle
yapar; köpek bekçilik eder, av avlar, ayı bile oynamayı öğrenir.

Huy, insanın ve insan gönlünün ana özelliklerinden birisidir.

"Her insanın önü, bir şekildir. Ondan sonra can
4
gelir ki, o, huy güzelliğidir."

Her meyvenin önü bir şekildir, tat ondan sonra gelir, ama
meyvenin bütün anlamı da tattır. Anlamlar her zaman şekillerin
5
arkasında, içinde gizlidir .

Canlılarda bazı huylar vardır, aslî huylardır, değişmez. Bazıları da
vardır ki eğretidir, değişebilirler. Bir kısım insanlar eğitimin mümkün
olmadığını ve dünyada hiç bir şeyin değişemeyeceğini göstermek için,
"Allah bizim gönüllerimizi ve diğer varlıkların yapılarını kilitlemiştir"
dediler. Ressamın yaptığı bir resim sözle değişmez; taş, sözle lal olmaz;
eski sözle yenileşmez. Toprağa "Su ol!", "Bal ol!" desek, olabilir mi?

1
Mesnevi. 5/3089.
Mevlâna, bir gazelinde de "Kul, tedbirde bulunur, takdîri bilemez; Tanrı takdîri de
gelince tedbir kalmaz", demektedir. Dîvan (2). s.20(268)
2
Mesnevi. 6/430-435
3
Mesnevi. 2/1425
4
Mesnevi. 3/527
5
Dîvan (2). s.155(1951)