Page 92 - İçtimai Mektep

84
Henri Bergson*un yaratıcı tekâm ül teorisi.— Tedricî
ve âni tekâmül teorilerini hep birden tenkit
eden filozof Henri Bergson bunlara karşı ve
bunları da câmi olmak üzere “yaratıcı tekâmül»
adını verdiği yeni tekâmül nazariyesini vücu­
da getirmiş ve Evolution Créatrice adlı eserinde
teşhir etmiştir. Bu filozofa göre tekâmülün
eseri, intizam, tedriç ve mantık değildir; ye­
niliktir. Bu yenilik yaratıcılık suretiyle olur.
Birçok metafizikçilerin hatası şu noktadadır.
Bâtın âleminin varlıklarını hariç âleminin
mevzularına göre mütalâa etmek, seyir ve
tekevvün âlemine mahsus olan olguları madde
ve sükûn âlemine mahsus olan klişelerle anlat-
mıya çabalamak, nihayet aniatamamak, metafi­
ziğin mevzuu olan tekâmül olgusunun nev’inde
münferit, seyyal ve orijinal bir olgu olduğunu
öncesinden kavrıyamamak, duygu ve kalb dili
olan teşbih, mecaz ve istiare yerine akıl dili
olan ilmi ve mefhumlarını kullanmak, bu suret­
le canlıyı, seyrini, söyliyememek... Bergson’un
tekâmül teorisi felsefesinin tatbikatından biri­
dir. Bu filozofa göre kâinatta iki gerçek
vardır. Biri madde, diğeri hayat. Bu iki gerçek
tabiat itibariyle biribirinden ayrılır. Bu ayrı iki
tabiatı mütalâa için de ayrı iki noktaı nazar,
metot ve meleke lâzımdır. Maddeyi mütalâa
eden zihin akıldır; eseri ilimdir. Mânayı yan
hayatı mütalâa eden zihin, sanat yahut metafi
ziktir. Sanat aynı mütalâanın sırf duygulu şek
lidir; onun için hayal merhalesinde kalır. Me
tafizik ise aynı hayatın fikre kadar çıkan müta
lâasıdır, mefhumlara varır. Ancak bu metafizi
ğin mefhumları ilmin mefhumları gibi statik