Page 141 - Türkiye'de Eğitim Bilimleri Tarihi Üzerinde Bir Araştırma

II MEŞRUTİYET lX)NEMl I I 3

3. Devletin, kendi siyasi görüşlerini çocuğa öğretme ve çocuğun
da bunları öğrenme hakkı. Bu, eğitim ve öğretim aracılığıyla yapılır.
Bunu, siyasi düzen de en büyük hak olarak gömr.(’'')
Ona göre, bu haklar, birbirini ortadan kaldırmak için değil, birbirini
tamamlamak için gereklidir.
Emrullah Efendi, bunu böylece belirttikten sonra, “Hangi şekilde
olursa olsun, çocuğun eğitim görmek hakkı vardır” diyor ve bu hakkı, as­
lında Anayasa’nm sağladığını belirtiyor. O, bundan sonra da 1876 Ana-
yasası’nda yer alan eğitimle ilgili diğer hükümleri savunuyor ve bunları
gerçekleştirmemiz gerektiğini ileri sürüyor: Yasalara uymak koşuluyla,
öğretim serbesttir, gibi.
Ona göre, bir ülkenin eğitim siyasasının temeli, eğitim ve öğretimi
kimin yapacağıdır; Devlet mi, topluluklar (cemaatlar) mı, yoksa birey
mi? Bu soruya cevap aramak için tarihe başvuruyor. Fransız devriminden
sonraki uygulamalara bakıyor. Burada, devletin, eğitimi üzerine almasını
takdirle karşılıyor; fakat, bunda da açıklanması gerekli bir taraf görüyor.
O da Devletin, eğitimi tekeline almamasıdır.(”)
Emrullah Efendi, “İzahname” de, özellikle ilköğretim zorunluğu ve
eğitimin parasızlığı üzerinde çok durmuştur. 88 sayfalık kitabın üçüncü
bölümü hep bu konuya ayrılmıştır. Burada kuvvetli bir mantık ser­
gileniyor. İzahname’de “Devlet yüksek çıkarları gereği olarak, il­
köğretimin zurunlu ve genel, okulların parasız olması da siyasi prog­
ramımızın eğitimle ilgili bulunan esaslarmdandır” dedikten sonra,
bunların gerekçelerini sıralamıştır.
Emrullah Efendi’nin eğitim görüşleri, hazırladığı ya.sa tas­
laklarından ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin programında yer alan eği­
timle igili maddelerden çıkarılabilir. 1914 (1330) yılında yayımlanan
“OsmanlI İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Binüçyüzyirmiyedi (Milâdi
1911) Senesi Dördüncü Kongresi’nde Tanzim Olunan Siyasi Programa
Dair İZAHNAME” adlı 88 sayfalık eseri buna yardım eder.(^'*)
Emrullah Efendi’nin bu yasa ile eğitime getirdiği en büyük yenilik,
“İlköğretimin zorunlu ve genel eğilim okullarında parasız” oluşudur. O
dönemde, bu görüşe, okumuş ve okumamış olanlar, o kadar karşı çık­
mıştır ki, İzahname’de, bu konuya 12 sayfa yer ayırmıştır. Bununla, ka­
muoyunu ikna etmeye çalışmıştır. Emrullah Efendi’nin bu konudaki dü­
şünceleri ve kullandığı mantık, tarihsel bir değer taşır. Anlatımını
Türkçeleştirerek, bundan bir özeti aşağıda sunuyoruz:

(36) M aarif N azırı E m rullah, İzahname, 1330/1914, s. 77
(37) A .fj.e., .s. 77.
(38) A .K .e., s. 77.