Page 5 - Manas Destanı

Abdulkadir İNAN
Başkurdistan’ın Çıgay köyünde 1889’da doğdu. Rusya’nın Çarlık döneminde
Troyitsk’te Resuliye ve Yüksek Öğretmen Okulunda öğrenim gördü (1914).
Resuliye Okulu Müdürü Abdurrahman Resuli ve Rusya Türklerinin ünlü yazarı,
Muallim dergisi yayıncısı Hasan Ali Efendi’nin özendirmesi ile Türk folkloru
konusunda çalışmaya başladı.
Rus istilasına karşı Başkurdistan’ın bağımsızlığını korumak amacıyla girişilen
mücadeleye etkin bir biçimde katıldı. Başkurt Eğitim Bakanlığı Bilim Kurulu
üyeliği yaptı. Başkurt kadınlarının beşik ninnileri, Ruslarla yapılan mücadeleleri
konu edinen destan parçaları gibi folklor malzemelerini toplarken, Zeki Velidî
Togan’ın tavsiyesi üzerine çalışmalarını bütün Türk boylarının folklorunu kapsa-
yacak genişliğe ulaştırdı. Türk destanları (özellikle Kırgızlar’ın Manas Destanı) ve
Şaman inançları üstüne özgün araştırmalar ortaya koydu.
Bilimsel çalışmalarına, Türkiye’ye geldikten sonra asistan olarak girdiği Türkiyat
Enstitüsünde devam etti. Zeki Velidî Togan ile Yeni Türkistan dergisini (1927)
çıkardı.
Halk Bilgisi Haberleri (1928) dergisinin yayınına katıldı. Yeni Türk dergisinde
ve Azerbaycan Yurtbilgisi ile zamanının hemen bütün Türkçü/Milliyetçi dergile-
rinde pek çok değerli araştırmaları yayınlandı.
Şimdiki Türk Dil Kurumu’nun ilk şekli olan ve hemen hepsi de Atatürk’ün
istekleri doğrultusunda kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti, Türk Tarihi Tetkik
Cemiyeti’nde vazifeler aldı. Birincisinin ilk umumi kâtipliğini üstlendi. Ruşen
Eşref ve Maarif Vekili Reşid Galib’in daveti üzerine Ankara’ya gitti.
Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde 1944’e kadar profesörlük yaptı.
Türk lehçelerinin özellikleri ve tasnifi, Türkolojinin tarihçesi, Orhon ve Yenisey
yazıtları, Kırgızcanın genel özellikleri ve Manas Destanı gibi konularda dersler
verdi. Bu dersleri de Türkoloji Ders Hülasaları adlı kitabında toplayarak yayın-
ladı (1936). Türk Dil Kurumu, Diyanet İşleri Başkanlığı Danışma Kurulu, Türk
Kültürünü Araştırma Enstitüsü’nde çalıştı. Şaman inançlarının genel özelliklerini
belgesel olarak ortaya koydu. Ayrıca Güneş Dil Teorisi üzerinde çalıştı.
Sağlığında yalnızca beş eseri yayınlandı. Vefatına yakın günlerde üç bine yakın
makalesinden yapılan seçmelerin ölümünden önce ilk cildi, ölümünden sonraki
yıllarda da ikinci cildi yayınlandı. Makaleleri, içeriği ile Türk milletinin esas ve
temel kaynaklarını araştıran, tetkik eden, yorumlayan yazılmamış ve yazılamaya-
cak kadar derin ve tarihî malzemenin yorumlarıdır. İnan, 1 Ekim 1976 tarihinde
aramızdan ayrılmıştır.